'Voedsel voor de kinderziel'

Een korte verhandeling over het belang van sprookjes, over de illustraties, en echte of zogenaamde sprookjes.

Voor een jong kind is het van onschatbare waarde als het opgroeit met de rijkdom van sprookjes. 'Sprookjes werken bevruchtend op die diepe lagen in de ziel, waaruit later hoop en idealen geboren worden,' Rudolf Meyer.

'Sneeuwwitje', Hilde Langen

Welke sprookjes?

1. Grimm
2. Andersen
3. Hauff
4. of Moeder de Gans?

1. Sprookjes van de gebroeders Grimm

Jacob (1785-1863) en Wilhelm (1786-1859) Grimm

De sprookjes van Grimm zijn in het verre verleden door ingewijden in de wereld gezet en beschrijven de ontwikkelingsweg van de ziel. In de loop der tijd verspreidden deze sprookjes zich onder de mensen, vooral in tijden dat een persoonlijke spirituele ontwikkelingsweg verboden was door de kerk. Sprookjes werden door kerkleiders gezien als 'onschuldige verhaaltjes', dus die konden ongestoord verspreid worden. Minstreels en barden zorgden voor het overbrengen van de sprookjes.

Vooral in Duitstalige regio's beleefden de mensen de inhoud als heilig, daarom werd er geen woord aan veranderd, en zijn ze eeuwenlang ongewijzigd gebleven. De gebroeders Grimm trokken door deze landen en hebben de sprookjes net op tijd uit de mond van de oorspronkelijke vertellers opgetekend in de nadagen van de tijd waarin ze als heilig gezien werden.

2. De 'sprookjes' van Andersen

Denemarken 1805-1875

Dit zijn voornamelijk beeldende verhalen van de hand van Hans Christian Andersen zelf. In een deel van zijn werk heeft hij volkssprookjes uit Denemarken opnieuw verteld zoals hij ze zich herinnerde uit zijn eigen jeugd. Verhalen van hemzelf zijn bijvoorbeeld: Het meisje met de zwavelstokjes, De kleine zeemeermin, De prinses op de erwt.

Het zijn feitelijk geen sprookjes, maar beeldrijke beschrijvingen van zijn waarnemingen van zijn sociale omgeving. Een voorbeeld: 'De nieuwe kleren van de keizer' is een parodie op hoe men met opvattingen over kunst omging in die tijd. Andersen's verhalen worden vaak aangezien voor sprookjes, maar tonen feitelijk meer overeenkomst met fabels: beeldrijke beschrijvingen van sociale verschijnselen.

3. Wilhelm Hauff

Tijdperk Romantiek 1802-1827

Hij heeft de sprookjes vertaald naar de geest van zijn tijd. In feite zijn de sprookjes opnieuw door hem verteld en bewerkt, waardoor niet meer te achterhalen is wat nu authentiek is aan deze versies.

4. Moeder de Gans

Charles Perrault, 1628-1703

De sprookjes in franstalige regio's ondergingen in de loop der tijd allerlei toevoegingen en bewerkingen, vooral door toedoen van Charles Perrault. Een voorbeeld: In het sprookje Assepoester zijn de petemoei en de koets toegevoegd. Zij komen niet voor in het oorspronkelijke sprookje.

'Roodkapje', Berthilde Günther

Het is heel belangrijk om het juiste moment te kiezen voor de sprookjes, niet te vroeg, en niet te laat. Het kind zelf is hierbij de beste leidraad.

Met de 'echte' sprookjes beginnen we niet vóór het derde à vierde jaar. Tot die tijd zijn er voor peuters, en ook nog voor 4-jarigen, de eenvoudige bakersprookjes en stapelverhaaltjes. Ze hebben een link met het leven in de directe omgeving van het kind.

Voor kinderen vanaf 3 à 4 jaar zijn de eenvoudige sprookjes van Grimm geschikt, zoals 'de wolf en de 7 geitjes'. Wat ingewikkelder grimmsprookjes kunnen vanaf 4 à 5 jaar verteld worden, zoals Sneeuwwitje, Assepoester, Sneeuwwitje en Rozerood, en Vrouw Holle.

Hoe vertellen we de sprookjes?

We vertellen de sprookjes met een neutrale stem, en houden dramatiek en emoties achterwege. Zonder uitleg en verklaringen, laten we de beelden voor zich spreken. We vertellen eenvoudig en rustig naar een goede afloop toe.

Ideaal is het wanneer de sprookjes uit het hoofd verteld worden. Daardoor heb je beter contact met het kind, en je kunt je zonder boek beter inleven in het verhaal, het sprookje leeft meer. Een boek op je schoot kan natuurlijk ook, als je er niet in wegduikt.

'De wolf en de 7 geitjes', Franziska Sertori

Ook is het van belang dat we ons bij het vertellen van een sprookje aan de originele versie houden. Het kwaad moet bestraft worden. 'Softe' versies van sprookjes kunnen voor een kind heel bedreigend zijn, bijvoorbeeld wanneer de hoofdpersonen aan het eind van het verhaal aan tafel zitten met de heks.

Illustraties

Als we geen illustraties bij het vertellen aanbieden krijgt het kind gelegenheid om zijn eigen beelden te creeëren.

Als we wel illustraties willen, dan is de keuze hiervan van groot belang; cartoonachtige plaatjes, of de veel voorkomende disney-afbeeldingen geven geen werkelijk sprookjesbeeld, maar kunnen juist vervreemdend werken. Omdat de kinderen hierdoor afgeleid worden van de inhoud van het sprookje kunnen we beter de kinderen de kans geven hun eigen beelden te vormen.

De illustraties van Anton Pieck en Arthur Rackham zijn meer voor volwassenen.

Hier volgen enkele voorbeelden van echte sprookjesachtige illustraties voor kinderen.

• Wil je het kind wat illustraties betreft het summum aanbieden, dan zou je bijvoorbeeld de boeken en illustraties van Hilde Langen kunnen gebruiken. Niet al haar boeken worden op dit moment uitgegeven, maar je zou ansichtkaarten van haar kunnen presenteren bij het vertellen van sprookjes.

  Kaarten van Hilde Langen vind je bij ABC-antroposofie. En via de hiervolgende link kun je zo'n beetje alles vinden wat op dit moment van Hilde Langen te verkrijgen is: www.raffaelverlag.ch

• Alle items van Raffael-Verlag kun je ook via de Nederlandse boekhandel, bijvoorbeeld bij ABC-antroposofie bestellen.

• De illustraties van Gabriela de Carvalho geven ook heel goed de aard en de diepte van de sprookjes weer. Ze zijn uitgegeven als posters en kaarten bij Raffael-Verlag.

Boek van Lilly Gross Anderegg

• En de illustraties van Lilly Gross Anderegg beelden ook goed uit wat er in het sprookje leeft. Je vind de sprookjesboeken van Lilly bij: www.steinerverlag.com

(We zouden in de DoeHoek ook graag meer anthroposofische illustraties willen plaatsen, maar helaas is dit niet altijd mogelijk wegens copyrights.)

Sprookjesboeken

• 'Bakersprookjes', voor de allerkleinsten. De eerdere uitgave (linker afbeelding) is niet meer herdrukt. Recentelijk is een boek met dezelfde titel door Christofoor uitgegeven. De vertaling van de sprookjes in deze nieuwe uitgave is verzorgd door Loïs Eijgenraam. Dit boek bevat geen illustraties.

Uitgave 1974 Uitgave 2005

• 'Grimm, volledige uitgave', van uitgeverij Lemniscaat.
  De sprookjes in de oudere uitgave van dit boek (linker afbeelding) zijn rechtstreeks uit het Duits vertaald door verschillende vertalers van antroposofische sprookjes-studiegroepen. Dit boek is veel keer in herdruk geweest, en is nog volop tweedehands te verkrijgen.
• De nieuwste uitgave, met dezelfde titel (rechtsboven), is vertaald door Ria van Hengel, en is uitbundig geïllustreerd door Charlotte Dematons. Deze uitgave bevat honderden fullcolour illustraties – soms paginagroot.

Sprookjesboeken van Hilde Langen

• Sprookjesboeken met illustraties van Hilde Langen zijn nog beperkt (nieuw) verkrijgbaar:
  'De zeven raven' (Die sieben Raben) : Heel getrouw wordt het oorspronkelijke sprookjeverhaal weergegeven. De tekst is in dichtvorm verteld, in het Duits. Je zou heel goed dit sprookje van Grimm in het Nederlands kunnen vertellen met de prachtige (grote) illustraties in dit boek als leidraad. Er zijn maar enkele illustraties uit dit boek in kaartvorm verkrijgbaar.
  Doornroosje (Dornröschen) : eveneens in het Duits, in dichtvorm verteld. Ook de illustraties in dit boek zouden als leidraad gebruikt kunnen worden bij het vertellen in het Nederlands.
• Meer sprookjesboeken met (beweegbare) illustraties van Hilde Langen zijn: Repelsteeltje, Roodkapje, Sneeuwwitje, Sterrendaalders, Assepoester. Misschien zijn ze nog antiquarisch te krijgen, of zouden ze op aanvraag herdrukt kunnen worden.
• De sprookjesboeken van Lilly Gross Anderegg zijn te vinden bij: www.steinerverlag.com

Goede informatie over de Grimm-sprookjes

• Het boek 'Zin zien in zeven sprookjes,' van Marianne Carolus
  Een verhandeling over dit boek vind je op levende-sprookjes.nl
• Een artikel uit het archief van 'Vrije Opvoedkunst': 'Waarom sprookjes een bron van kracht voor de kinderziel zijn.'
• 'Sprookjeswijsheid, de motieven in de sprookjes': Meer inzicht in sprookjes met behulp van dit waardevolle boek van Rudolf Meyer.
• 'Van peuter tot kleuter,' en 'Kleuterwereld sprookjeswereld,' van Daniël Udo de Haes. Deze boeken zijn alleen nog te vinden in het tweedehands boekencircuit, bijv. bij Boekwinkeltjes.nl.
• Kruistocht naar sprookjesland.pdf: Gratis pdf-download van een boek van D. Udo de Haes over sprookjes, kleuters en grote mensen.

'Doornroosje met het spinnewiel,' Hilde Langen